Inleiding – Door de lens van Riesling en zijn karakteristieke toets van petroleum
Wie ook maar enig wijnboek openslaat, leest het keer op keer: Riesling staat erom bekend een aroma van petroleum te kunnen ontwikkelen, en dat aroma wordt doorgaans sterker naarmate de wijn ouder wordt.
Fascinerend, toch? Hoe kan het dat een geur die we eerder associëren met tankstations of garages zijn plaats vindt in een wijn die wereldwijd geroemd wordt om haar finesse en elegantie? Deze merkwaardige eigenschap intrigeerde me lange tijd, en tijdens talloze bezoeken aan wijnboeren werd mijn verwondering er alleen maar groter op.
Ik herinner me nog levendig de eerste keer dat ik begon te twijfelen aan de vanzelfsprekendheid van deze ‘petroleumregel’. Het gebeurde in Duitsland, bij een wijnbouwer wiens naam me helaas ontschoten is. We proefden verschillende Rieslings, en ik merkte op dat zijn wijn ‘niet echt typisch’ rook. Nergens immers was dat bekende petroleumneusje te bespeuren. Zijn antwoord was nuchter en ontwapenend: “Dat komt omdat deze Riesling momenteel geen petroleumaroma vertoont.” Ik stond toen nog in mijn ‘kinder-wijnschoenen’ en liet de opmerking voor wat ze was.
Later ontmoette ik Jean Schaetzel van Domaine Martin Schaetzel in Ammerschwihr (Elzas), een bevlogen wijnmaker met uitgesproken meningen. Toen ik hem dezelfde vraag stelde, barstte hij bijna uit van verontwaardiging. “Riesling mag geen petroleum hebben in zijn jeugd!” beweerde hij met vuur. Bij elke volgende ontmoeting kaartte ik het thema opnieuw aan. Niet omdat ik het hem moeilijk wilde maken, maar omdat ik het fenomeen ten gronde wilde begrijpen. Dankzij zijn inzichten begon ik het fenomeen eindelijk te begrijpen.
Een poging tot verduidelijking:
Het is inmiddels duidelijk dat het petroleumaroma een variëteitseigen aroma is. Dat wil zeggen: het is gekoppeld aan de druif zelf, en niet aan terroir of keldertechniek. Meer nog: tot op heden is dit aroma, bijna uitsluitend, enkel in significante concentraties waargenomen bij Riesling. Daarmee kunnen we alvast een hardnekkige misvatting uit de wereld helpen: petroleum is géén bodemexpressie.
Wat is dan de oorzaak van dit aroma? Het antwoord zit in de schil van de druif. Die bevat carotenoïden — pigmentstoffen die onder andere zorgen voor de goudgele kleur bij rijping en de druif beschermen tegen uitdroging. Onder invloed van hitte worden deze carotenoïden afgebroken. Tijdens de fermentatie, maar ook tijdens flesrijping, worden ze onder invloed van zuren en enzymen omgezet in onder meer 1,1,6-trimethyl-1,2-dihydronaftaleen (kortweg TDN). En net deze stof is verantwoordelijk voor de karakteristieke geur van petroleum, benzine of kerosine.
Hoewel dit aroma het vaakst geassocieerd wordt met Riesling, is het technisch gezien niet exclusief aan die druif verbonden. Ook bij enkele andere variëteiten, zoals Timorasso en een handvol andere witte druiven uit voornamelijk Italië, is de aanwezigheid van TDN vastgesteld. Toch blijft Riesling de druif waarin het aroma het frequentst en meest uitgesproken tot uiting komt. Vaak als gevolg van haar dunne schil, hoge zuurtegraad en gevoeligheid voor zonlicht en warmte.
Geen verrassing dus dat Rieslings uit warmere wijngebieden, zoals de Clare Valley in Australië, of zuidelijker gelegen delen van de Elzas soms al op jonge leeftijd een uitgesproken petroleumtoets kunnen vertonen. Irrigeren kan men daar wel, maar de zonintensiteit en temperatuur laat zich niet temperen. De hitte zet de druif onder stress, wat leidt tot hogere carotenoïdeniveaus, en dus tot meer TDN.
Samengevat: het fenomeen goût de pétrole is in zekere zin een indicator van klimaatstress. Rieslings die al jong naar petroleum ruiken, komen vaak uit regio’s die eigenlijk nét iets te warm of te droog zijn voor deze koelteminnende druif. En hoewel het aroma soms wordt gezien als een nobel verouderingskenmerk, is het goed om te beseffen dat Riesling in haar jeugd een veel bredere aromatische rijkdom in zich draagt — van citrus en groene appel tot witte bloesems en natte leisteen. Wanneer petroleum de boventoon voert, kan dat dus evengoed wijzen op een onevenwichtige rijping. Wat sommigen zien als karakter, beschouwen anderen als een fout in jonge Riesling.
Dit alles ter inleiding van een rondje Duitsland dat er op het programma stond tijdens onze meest recente Amici proefavond waar bij de Riesling wijnen uiteraard de petroleumtoets meer dan eens te sprake kwam bij het analyseren van de wijnen. Benieuwd of je deze ook in mijn proefnotities zal vinden die je hieronder kan lezen. Alle geproefde wijnen komen van bij Langbeen.
- Dr. Crusius Traiser Rotenfels Erste Lage Riesling 2021 – Nahe
Heldere bleekgele kleur, lichte traanvorming. De neus laat zich niet opjagen. Eerst pompelmoes – recht voor z’n raap – daarna komt er meer gelaagdheid: ananas en abrikoos zorgen voor wat rijpheid, munt geeft een koele toets, en ergens op de achtergrond zweven acaciabloesem en een hint van groene appel. Een snuifje witte peper rondt het geheel af. In de mond begint het levendig: frisse binnenkomer, waarbij opnieuw die roze pompelmoes als eerste opvalt (je ruikt het als eerste, je proeft het als eerste). Het zuur is mooi in balans en houdt de lijn strak, maar laat tegelijk wat rondheid toe in het middenrif. Geen vet, wel vulling. De afdronk is gemiddeld tot lang, met een minerale toets die droog nablijft en net genoeg zesty pit heeft om de aandacht vast te houden. Ook daar duikt de pompelmoes nog één keer op. Een wijn die zich niet verliest in franjes, maar precies genoeg detail biedt om hem te blijven volgen.
Punten: 83/100 – Prijs: 17,00 € - Juliusspital Iphöfer Kronsberg Silvaner 2019 – Franken
Bleekgouden, heldere kleur. Heerlijke aanzet in de neus. Je vraagt je spontaan af of hier hout mee gemoeid is of dat de druif gewoon goed zijn werk doet. Sappige gele appel, perzik, wat notigheid, een vleugje honing, stro, een toets vanille en een hint toast geven meteen een volle indruk. Na het walsen komt daar nog tropisch fruit bij kijken. In de mond is het geheel mooi vullend. Een combinatie van boomfruit en steenfruit vormt de basis, met citrus die precies op tijd binnenkomt om het geheel van de nodige frisheid te voorzien. Dat is geen overbodige luxe, want er sluipt een licht zoet kantje mee dat anders wat te nadrukkelijk had kunnen worden. Interessant genoeg duikt ook een groene appel op, als frisse tegenstem in het verhaal. De wijn heeft een gemiddelde lengte, met een wat vettige textuur en tonen van honing en gedroogd fruit. Het vullende mondgevoel maakt indruk, maar laat zich niet lang genoeg opmerken om écht beklijvend te worden.
Punten: 80/100 – Prijs: 17,20 € - Peter Jakob Kühn Oestricher Klosterberg 1G Riesling 2020 – Rheingau
Zuivere en heldere strogele kleur. Er zijn van die wijnen waar je na één slok al denkt: gelukkig, we zijn weer bij Riesling beland. Dit is er zo een. Niet opzichtig, niet eenduidig verleidelijk, maar precies daardoor boeiend. In de neus komt er van alles kijken zonder dat het een warboel wordt: sappige ananas, frisse appel, peer, citrus met vooral pompelmoes die net iets nadrukkelijker aanwezig is. Daarnaast een koele toets munt, wat witte peper, een likje vuursteen, en een florale zachtheid met acacia en kamperfoelie. In de mond volgt een eerste zet van pompelmoes die trefzeker binnenkomt. Sappig, maar met een bittertje dat de wijn net op scherp houdt. De frisheid van munt zit subtiel verweven in het midden, gevolgd door peer en een vleugje anijs die voor spanning zorgen zonder het te strak te trekken. De aciditeit is precies goed: levendig, niet zenuwachtig. De afdronk houdt ruim stand. Meer dan zes seconden waarin een hint van honing voorzichtig zijn entree maakt. Geen zoetigheid echter. We proeven dit duidelijk nog jong, maar het laat nu al complexiteit zien die doet uitkijken naar wat nog komen zal. Dit is gewoon een mooi glas wijn.
Punten: 88/100 – Prijs: 34,00 € - Dr. Bürklin-Wolf Wachenheimer Böhlig Riesling 2020 – Pfalz
Zuivere strogele kleur. Deze Böhlig laat vanaf het begin voelen dat hij iets te vertellen heeft. In de neus een glashelder boeket van ananas, rijpe peer, citrus en perzik. Daarachter komt een rokerige toets, vuursteen, een lik munt en een florale hint van kamperfoelie. En wie even blijft ruiken, vangt al een voorzichtige aanzet tot petroleum. De aanzet in de mond is breed, maar niet log. Strak, fris, en tegelijk rijk aan smaak. De zuren zijn heerlijk levendig en houden alles recht, zelfs wanneer er in het middenrif een wat vettiger toets verschijnt. De stijl is iets voller maar blijft elegant in balans. De finale is lang en aantrekkelijk, met een opvallend fris pompelmoesbittertje dat het mineraal karakter nog eens onderstreept. Deze Riesling maakt duidelijk zijn punt: fijn, complex en gewoon zeer goed gemaakt.
Punten: 92/100 – Prijs: 36,00 € - Bergdolt Mandelberg Großes Gewächs Weissburgunder 2020 – Pfalz
Een wijn met een vol gele kleur. In de neus komt het wit steenfruit van perzik duidelijk naar voren evenals peer naast geparfumeerde tonen van acaciabloesem en een verfrissende citruslijn van limoen en bergamot. Er zit wat peper in, een vleugje gember ook. In de mond wordt het fruitbeeld uit de neus keurig doorgetrokken. Alles komt terug, niets valt uit de toon. Het gevoel is rijk en sappig. De zuren houden zich gedeisd op de achtergrond, en precies daardoor werken ze zo goed: ondersteunend en verhelderend, niet opdringerig. De afdronk is voldoende lang, met een kruidige finale en opnieuw dat toetsje gember dat niet per se nadrukkelijk wil opvallen, maar het wél doet. Het geeft net dat beetje pit aan een verder bijzonder aangenaam glas wijn. Geen grote show, wel grote klasse.
Punten: 89/100 – Prijs: 35,00 € - Fürst Bürgstadter Berg 1G Spätburgunder 2020 – Franken
Granaatrood in het glas. De neus opent met aardbei en kers, daaronder een hint van peper, hout en wat groenigheid. Laurier zit verstopt tussen de lagen, net aanwezig genoeg om te blijven hangen. De smaak begint vegetaal, met klein rood en blauw fruit dat zich aarzelend laat zien. De structuur is hoekig, de wijn lijkt nog wat op zoek naar zijn balans. Een duidelijke houttoets duwt zich naar voren en wordt niet altijd subtiel opgevangen. De tannine zijn aanwezig, maar het hout tempert hun impact. Sappigheid had hier een verschil kunnen maken, die missen we wat. Wat peper in de finale is er zeker maar de afdronk weet die pittigheid niet helemaal te dragen. Het eindigt iets te abrupt. Er is inhoud, maar de spanning blijft achterwege.
Punten: 79/100 – Prijs: 46,10 € - Weingut Nelles 1479 Landskrone Frühburgunder 2020 – Ahr
Helder blinkend kersenrood in het glas, en meteen aantrekkelijk in de neus: veel rood fruit, met daar omheen laagjes van zoethout, vlierbes, viooltjes, een vleug laurier, peper, houtimpressies en iets aards. Geen geur die je omver blaast, wel eentje die je stap voor stap nieuwsgieriger maakt. De smaak is mooi sappig, met zuren en tannine die elkaar netjes in evenwicht houden. Geen van beide neemt de overhand. De wijn is vrij elegant, maar niet schraal; er zit iets vlezigs in dat structuur geeft zonder zwaar te worden. In de finale komt een subtiele chocoladetoets opzetten, wat het geheel net wat meer diepte geeft. Complex, dragend en licht zwoel Geen spektakelstuk, wel een glas dat bij elke slok voldoening geeft.
Punten: 88/100 – Prijs: 45,80 € - Bercher Burkheimer Feuerberg ‘Kesselberg’ Spätburgunder GG 2020 – Baden
Heldere en mooie robijnrode kleur. In de neus valt meteen de precisie op: klein rood fruit vormt de basis, met daar net achter een zweem van zwart fruit. Het hout is nadrukkelijk aanwezig, maar zit zó goed verweven dat het eerder aan finesse dan aan spierballen doet denken. Koffieboon, mokka, een likje ceder, laurier, peper. Het is er allemaal, maar niets duwt het ander opzij. In de mond gaat het verder op dat elegante elan. De zuren zijn heerlijk levendig en balanceren de tannine met chirurgische precisie. Vol en fris tegelijk, fijn van textuur maar met voldoende kracht onder de motorkap. Het hout komt opnieuw nadrukkelijk aan bod, maar zonder te overheersen. De lengte is indrukwekkend, de complexiteit uitnodigend. Er zit nog wat jeugd in de wijn. Hij staat nu al rechtop, maar met wat tijd gaat dit gewoon indrukwekkend worden. De wijn deed me denken aan die memorabele Duijn Spätburgunder die ons ooit in Victor’s fine dining by Christian Bau werd geschonken. Dat zegt genoeg.
Punten: 94/100 – 44,00 €
Onze tocht door de Duitse wijngebieden bracht verrijking in het glas. De petroleumtoets blijft een fascinerend fenomeen. Maar even verrijkend is de vaststelling dat de Duitse ommekeer in de wijnen die we al enige tijd hebben kunnen vaststellen gewoonweg ook heerlijke droge wijnen opleveren. Bovendien heeft Pinot Noir definitief en oververdiend zijn plaats veroverd! Hoe boeiend het ook was ik zou zeggen: Op naar de volgende, bij voorkeur Italiaanse, ontdekkingstocht met Amici!!
